بازار وکیل شیراز، نبض شیراز از گذشته تاکنون بوده است که با معماری شاهکار خود توانسته نظر گردشگران بسیاری را به خود جلب نماید.

جذابیت‌های بازار وکیل شیراز

مجموعه بازار وکیل شیراز که به آن وکیل الرعایا نیز گفته می‌شود، یکی از ارزشمندترین و مشهورترین بازارهای تاریخی و سنتی در ایران است که به فرمان کریم خان زند در زمان سلسله زندیه بنا شده است. گفته می‌شود که الگوبرداری این بازار بر مبنای بازار قیصریه لار صورت گرفته است. با ما همراه باشید تا بیشتر درباره تاریخچه و پیشینه بازار وکیل شیراز اطلاع پیدا کنید.

پیشینه بازار وکیل شیراز

بازار وکیل شیراز که یکی از آثار بر جای مانده از زمان زندیه است، اکنون به کارهای بازرگانی و خرید و فروش کالاهای داخلی و خارجی اختصاص دارد. گفته می‌شود که ساخت این بازار تاریخی در حدود ۲۱ سال به طول انجامیده و کریم خان زند بعد از دیدن بازار قیصریه لار و الگوبرداری از آن، دستور ساخت این مجموعه تاریخی را داده است.

بازار قدیمی لار در دوران شاه عباس بزرگ ساخته شده و یکی از قدیمی‌ترین بازارهای ایران است که به مادر بازارهای ایران نیز شهرت دارد. بازار قیصریه لار با وجود چند صد سال که از ساخت آن گذشته است، کمترین آسیبی ندیده و حتی با وجود از سرگذراندن زلزله‌های مهیب کوچکترین خدشه‌ای ندارد.

بازار وکیل شیراز در زمان زندیه گسترش پیدا کرد و بازرگانان و مردم شیراز، کسبه‌های اصلی آن بودند. در حال حاضر نیز حجره‌دارهایی در این بازار کار می‌کنند که حجره و شغل را از نسل‌های قبلی خود به ارث برده‌اند. مصالح ساختمانی که در ساخت بازار وکیل شیراز مورد استفاده قرار گرفته شامل آهک، آجر و گچ است. این بازار را بر روی پایه‌هایی از تخته سنگ‌های تراشیده قرار داده‌اند. سقف چهار سوق بسیار بلند بوده و از چهار طرف آن ۴ بازار منشعب می‌شود.

بخش‌های مختلف بازار وکیل را بر پایه صنایعی نام‌گذاری می‌کردند که در آنجا انجام می‌گرفت و به همین دلیل این بازار به مجموعه‌های بازار بزازان، بازار کلاه‌دوزها، بازار شمشیرگرها و ... تقسیم‌بندی می‌شد.

معماری بازار وکیل شیراز

معماری بازار وکیل شیراز مانند بازارچه اصفهان است؛ اما پهنای آن از سایر بازارها بیشتر است. همانطور که اشاره شد، معماری این بنا برگرفته از بازار قیصریه لار می‌باشد.

طاق‌های ضربی در بازار وکیل که ۷۴ دهانه هستند، بیش از ۱۱ متر از طاق سایر بازارها بلندتر می‌باشند. این بازار از نظر معماری دارای سه فضای گذرگاه برای گذر مشتریان، فضای مغازه به عنوان جایگاه فروش و حریم مغازه با بلندی نزدیک به دو پله بالاتر نسبت به سطح زمین است. این بازار چندین درب بزرگ دارد که در چهار طرف آن قرار گرفته‌اند.

دو راهروی شمالی - جنوبی و شرقی - غربی مانند صلیب همدیگر را قطع می‌کنند. در تقاطع این دو راهرو، چهارسوق بازار بر روی یک هشتی قرار گرفته است که طاق بزرگ ضربی محکمی دارد. دلیل قرار گرفتن مغازه‌ها در بالاتر از سطح زمین، جلوگیری از نم و رطوبت است. بیشتر مغازه‌های بازار در دو طبقه طراحی شده‌اند و دارای پستو می‌باشند.

خرده بازارها و راسته‌ها

بخش شرقی چهارسوق به بازار علاقه‌بندان شهرت دارد که دارای ۱۹ جفت مغازه می‌باشد. علاقه‌بند به کسی گفته می‌شود که فعالیت او به ساختن و فروش نوارهای ابریشمی و قیطان اختصاص دارد. هم اکنون در این بخش مرکز فرش قرار دارد و البته تعدادی عطاری نیز در اینجا مشغول به فعالیت هستند.

بخش غربی چهارسوق به بازار ترکش دوزها مشهور است و تمام مغازه‌های آن اکنون مرکز فروش فرش‌های ایرانی هستند. در بخش جنوبی چهارسوق، بازار دیگری قرار دارد که به بازار شمشیرگرها مشهور است و مدخل آن در جلوی سردر مسجد وکیل واقع شده است. البته درب ورودی کاروانسرای وکیل که امروزه به سرای فیل شهرت دارد نیز در این راستا قرار گرفته است.

در قسمت شمالی بازار وکیل، سراهایی به نام‌های سرای احمدی، سرای گمرک و سرای روغنی وجود دارند که هر سه متعلق به دوران زندیه هستند. تهویه هوا در بازار وکیل شیراز توسط بادگیرها انجام می‌شده و دریچه‌ها و روزنه‌هایی در سقف جاسازی شده که هوا و نور کافی را وارد بازار می‌کنند و به جامخانه مشهور هستند. البته پس از بازسازی بازار وکیل شیراز این روزنه‌ها بسته شده است.

بازار جهرم

بازار تاریخی جهرم که مربوط به اواخر دوره زندیه در شهر جهرم استان فارس است، یکی از بازارهای صلیبی ایران است که جزء شاهکارهای معماری دوران زندیه به شمار می‌آید. از بازار جهرم به عنوان بازار خواهر دوقلوی بازار وکیل شیراز یاد می‌شود. گنبد چهارسوق بازار جهرم جزء نمونه‌های کم‌نظیر و جالب طاق‌زنی در ایران است. این بنا در سال ۱۲۵۰ هجری قمری توسط حاکم جهرم و فسا ساخته شده است.

نظر فرصت الدوله شیرازی درباره بازار وکیل شیراز

فرصت الدوله شیرازی که ملقب به «میرزا آقا» است، یکی از شاعران، نویسندگان، نقاشان و ادیبان اهل ایران بود که در شعر «فرصت» تخلص می‌کرد. فرصت شیرازی در اثری به نام «شیرازنامه» یا «آثار عجم»، مجموعه‌ای از زمینه‌های تاریخی، جغرافیایی، آثار باستانی و شخصیت‌های مشهور شیراز و استان فارس را گنجانده و به توصیف جایگاه و موقعیت بازار وکیل شیراز پرداخته است.

او می‌گوید: «این بازار یکی از بازارهای شادروان کریم خان وکیل است که کمتر بازاری در ایران به این بنیان و اسلوب دیده می‌شود».

سخن پایانی

بازار وکیل شیراز یکی از بازارهای سنتی و تاریخی ایران در شهر شیراز است که از بازار قیصریه لار در زمان کریم خان زند الگوبرداری کرده و بنا شده است. این بنا که خواهر دوقلوی بازار جهرم نیز می‌باشد، در مرکز شهر شیراز قرار گرفته و در سال ۱۳۵۱ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.