باغ ارم شیراز، یکی از شاهکارهای تاریخی ایران در شهر شیراز است که مطابق با اسناد تاریخی قدمت این باغ تاریخی ایرانی به دوران سلجوقیان باز می‌گردد.

درباره باغ ارم شیراز بیشتر بدانید

باغ ارم شیراز یکی از باغ‌های تاریخی ایرانی است که در شهر شیراز قرار دارد و مشتمل بر چندین بنای تاریخی و باغ گیاه‌شناسی می‌باشد. این باغ در گذشته در اختیار خانزادگان ایل قشقایی و خلج بود و پس از آن به فردی به نام «نصیرالملک شیرازی» که یکی از بزرگان و بازرگانان در زمان قاجاریه بود فروخته شد.

قدمت این باغ را به سده دهم و یازدهم نسبت می‌دهند؛ اما تاریخ ساخت و راه‌اندازی اولیه آن به درستی مشخص نیست. طبق اسناد تاریخی، باغ ارم شیراز در روزگار سلجوقیان پابرجا بوده است. در ادامه بیشتر درباره این باغ تاریخی ایرانی صحبت خواهیم کرد.

تاریخچه باغ ارم شیراز

 طبق اسناد تاریخی، معماری کوشک باغ ارم شیراز توسط «نصیرالملک شیرازی» انجام شده استو نصیرالملک شیرازی مسجد نصیرالملک شیراز را نیز با هزینه شخصی خود بنا کرده است. با وجود آنکه تاریخ ساخت اولیه باغ ارم شیراز مشخص نیست؛ اما طبق اسناد تاریخی این باغ در زمان سلجوقیان و آل اینجو که یک سلسله ایرانی در زمان مغول‌ها بود پابرجا بوده است. البته به غیر از یکی از غزلیات حافظ مدرکی در اختیار نیست که بدانیم باغ در اختیار آل اینجو بوده است.

برخی از تاریخ‌‌نگاران معتقدند که ساخت این باغ به دوران سلجوقی برمی‌گردد؛ زیرا در آن زمان حکمران فارس چند باغ دیگر را نیز در شیراز بنا کرده بود و ممکن است این باغ نیز توسط وی ساخته شده باشد. در زمان سلسله قاجاریه و پهلوی، این باغ مقری برای سران ایل قشقایی بود و الان نیز سند آن به نام «خسروخان قشقایی» است که ایلخان ایل قشقایی و سیاستمدار ایرانی بود و در سال ۱۳۶۱ به دلیل مبارزات مسلحانه علیه حکومت تیرباران شد.

تنوع بالای گیاهی این باغ بسیار مشهور است و گیاهان بسیاری از نقاط مختلف جهان را در آنجا کاشته‌اند؛ به طوری که باغ را در قالب یک نمایشگاه از انواع مختلف گل و گیاه درآورده‌اند. در حال حاضر باغ گیاه‌شناسی ارم در اختیار دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز قرار دارد. این باغ در سال ۱۳۹۰ به همراه ۸ باغ ایرانی دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

معماری باغ تاریخی ایرانی ارم

معماری باغ تاریخی ایرانی ارم به این گونه است که یک عمارت در وسط باغ قرار دارد که به عنوان هسته مرکزی آنجا به شمار می‌آید. این عمارت را می‌توان از هر نظر یکی از شاهکارهای معماری در دوران قاجار به شمار آورد. این عمارت سه طبقه تزئینات فراوانی دارد.

اتاق‌های طبقه زیرین عمارت برای استراحت در گرمای تابستان به کار می‌رفتند. دو طبقه بالای عمارت ستون‌هایی دارد که الهام گرفته از ستون‌های تخت جمشید است. در پیشانی این عمارت دو نیم دایره وجود دارد که در طرفین قرار گرفته و یک تابلو بزرگ متشکل از سه هلال روی هم در وسط آن قرار دارد. این تابلو تصاویری از شاهنامه فردوسی و نبرد پادشاهان قاجار را به تصویر کشیده است.

این بنا در دوران پهلوی مصادره شد و پیش از آن نزدیک به ۷۰ سال متعلق به خوانین قشقایی بود. قسمت‌های مختلف بنا به شرح زیر هستند:

تالار حوضخانه

تالار حوضخانه هم‌ سطح با باغ است و نهر آبی در خود دارد که منتهی به استخر جلوی عمارت می‌شود و از این تالار برای فرار از گرمای تابستان استفاده می‌شده است. یک ستون سنگی حجاری‌شده در میانه تالار وجود دارد و سقف تالار نیز مزین به کاشی‌های هفت رنگ است که نقوش طبیعت و شکارگاه‌ها و همچنین داستان‌هایی مربوط به خسرو و شیرین را مطرح می‌کند.

طبقه دوم عمارت باغ ارم شیراز

طبقه دوم متشکل یک ایوان دو ستونی است که سردیس ستون‌ها با مردانی با پوشش قاجاری تزئین شده است. این ایوان دو ستونی یکی از خاص‌ترین بناهای بازمانده از دوران قاجاریه است که در پشت آن سالنی برای محفل مهمانی‌ها وجود دارد.

طبقه سوم عمارت

در طبقه سوم عمارت یک سالن بزرگ با پنجره‌هایی رو به ایوان اصلی و سه اتاق وجود دارد و مانند طبقه دوم در دو سمت آن، ایوان کوچک واقع شده است که درست در بالای ایوان‌های طبقه پایین هستند. سقف طبقه سوم از چوب‌های منظمی پوشیده شده که بر روی آنها طرح‌های اسلیمی، نقش‌هایی از گل و بوته و چهره زنان قابل مشاهده است. هنر نقاشی بر روی سقف و دیوار که به آن «مرجوک» گفته می‌شود، در شیراز به ویژه در دوران قاجاریه به شدت طرفدار داشته است.

محوطه باغ ارم شیراز

محوطه باغ تاریخی ایرانی ارم شامل یک رودخانه است که از شرق به غرب امتداد دارد و یک رودخانه فصلی است. این رود یکی از زیرحوزه‌های دریاچه مهارلو به شمار می‌آید. وسعت این باغ بیش از ۳ هکتار است و توسط درختان سرو و مرکبات پوشیده شده است.

در این باغ خیابانی وجود دارد که از شرق به غرب در وسط باغ بنا شده و در دو سمت آن درختان سرو وجود دارند. سروناز نام یکی از درختان سرو است که به علت موزون بودن از دور جلب توجه می‌کند و نظیر آن در سایر باغ‌های تاریخی ایرانی در شیراز وجود ندارد.

چند سنگ‌نوشته نیز از نصیرالملک شیرازی در قسمت‌های مختلف باغ بر جای مانده که اولین آنها سنگ مرمری است که در بالای سردر ورودی باغ از سمت شمال شرقی نصب شده است. به غیر از این سنگ‌نوشته، شش کتیبه سنگی دیگر نیز وجود دارد که همه آنها با خط نستعلیق نوشته شده‌اند و نام «نصیرالملک» در زیر همه آنها وجود دارد. اشعار یکی از کتیبه‌ها مربوط به شاعر دوران قاجاریه به نام «شوریده شیرازی» است.

تالار آینه

تالار آینه، یکی از قسمت‌های باغ تاریخی ایرانی ارم شیراز است که آینه‌کاری و نقاشی‌های رنگ و روغن ایوان‌ها و سقف اتاق‌ها بسیار جالب توجه می‌باشد. البته این بنا دچار خرابی‌هایی شده بود که اکنون ترمیم شده است. بیشتر درهای چوبی این قسمت از چوب ساج تهیه شده‌اند که هنوز هم پس از گذشت سال‌ها سالم مانده‌اند.

سخن پایانی

باغ ارم شیراز که یکی از باغ‌های تاریخی ایرانی است، یکی از مکان‌های مشهور در شهر شیراز است که هر ساله مورد بازدید بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد. قدمت اصلی این بنا مشخص نیست؛ اما ساخت آن را به دوران سلجوقیه نسبت می‌دهند. محوطه گیاه‌شناسی این باغ متشکل از نمونه‌های گیاهان نقاط مختلف جهان است که زیر نظر دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز می‌باشد. باغ ارم شیراز جزء باغ‌های تاریخی ایرانی است که در فهرست آثار یونسکو به ثبت رسیده است.