بازار تاریخی قزوین، هنر هزار ساله ایرانی است که بیشترین رشد را در زمان صفویه که قزوین پایتخت بود داشت. این بنا معماری منحصر به فردی دارد.

بازار تاریخی قزوین را بیشتر بشناسید

مجموعه بازار تاریخی قزوین، یکی از مکان‌های دیدنی شهر قزوین است که پیشینه‌ای معادل با هزار سال دارد. این بازار، یکی از مجموعه بازارهای سنتی و تاریخی ایران است که از فضاهای زیادی تشکیل شده و جزء آثار ملی ایران در سال ۱۳۵۶ خورشیدی به ثبت رسیده است. با ما همراه باشید تا در ادامه بیشتر درباره بازار تاریخی قزوین و معماری آن صحبت کنیم.

زیرفضاهای بازار تاریخی قزوین

پیشینه بازار تاریخی قزوین به هزار سال می‌رسد؛ ولی این بازار در دوران امپراطوری صفوی بیشترین رشد را داشته است؛ زیرا در زمان صفویه قزوین به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد و بعد از آن در زمان قاجاریه نیز طرح‌های زیادی در هم‌جوار بازار ساخته شد.

یکی از دلایل اهمیت شهر قزوین در زمان قاجاریه این بود که این شهر در محور ارتباطی بین پایتخت به سمت غرب و شمال ایران قرار داشت. به طور کلی مجموعه بازار کنونی قزوین را به دوران صفویه نسبت می‌دهند؛ ولی قسمت بیشتر بناهای فعلی آن در زمان قاجار ساخته شده است. قسمت اعظم معماری بازار تاریخی قزوین مانند معماری بازارهای شیراز و اصفهان متعلق به زمان صفویه است.

در آن زمان هر بازار به صنف خاصی متعلق بود و محیط بازارها وسعت پیدا کردند. در گذر هرکدام از بازارها، سراها، حمام‌ها، مسجد، تیمچه و قیصریه‌هایی وجود دارد که در قدیم از تیمچه به عنوان مرکز تجارت و از قیصریه به عنوان محلی برای صنعتگران استفاده می‌شد.

مهم‌ترین فضاهای بازار قزوین به شرح زیر هستند:

مسجدالنبی یا مسجد شاه

مسجدالنبی یا مسجد شاه از نظر معماری منحصربه‌فرد است. این مسجد مطابق با کتیبه‌هایی که در آن وجود دارد در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. البته شواهدی نیز وجود دارد که قدمت مسجد را به دوران صفویه می‌رساند.

سال ساخت این مسجد را ۱۱۶۶ خورشیدی می‌دانند. کتیبه‌های باستانی موجود در مسجد ادعا می‌کنند که این مسجد به همراه مسجد شاه اسماعیل بروجرد و مسجد شاه یا فتحعلی شاه تهران از جمله بناهای تاریخی هستند که در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده‌اند. این مسجد ۱۴ هزار متر مربع مساحت دارد و سه ورودی از سمت شمال غرب و شرق در آن دیده می‌شود. صحن مسجد دارای ۴ ایوان است و گنبد آن دو پوسته دارد. این مسجد نیز مانند مسجد جامع قزوین دارای شبستان است.

کاروانسرای سعدالسلطنه

این کاروانسرا به دستور حاکم وقت قاجاریه به نام «باقرخان سعدالسلطنه اصفهانی» در شهر قزوین در اواخر دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بنا شده است. این کاروانسرا چهار سوق دارد. بر فراز آن، گنبد بزرگ کاشی‌کاری شده خودنمایی می‌کند.

کاروانسرای سعدالسلطنه را یکی از بزرگترین مراکز تجاری داخل شهری و کاروانسراهای سرپوشیده در ایران می‌دانند که در زمان ناصرالدین شاه قاجار و با وسعتی بالغ بر 6.2  هکتار بنا شد. در حال حاضر بسیاری از قسمت‌های این کاروانسرا مرمت و بازسازی شده است. در قسمت‌های مرمت‌شده، هنرمندان و عرضه‌کنندگان صنایع دستی، لباس‌های سنتی، رستوران‌ها و کافه‌های سنتی فعالیت می‌کنند.

کاروانسرای سعدالسلطنه بازار تاریخی قزوین در سال ۱۴۰۲ خورشیدی جزء میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این کاروانسرا یکی از ۵۴ کاروانسرای ایرانی است که در فهرست میراث جهانی قرار دارد.

کاروانسرای وزیر

کاروانسرای وزیر، یکی از بخش‌های بازار تاریخی قزوین است که در سال ۱۳۷۹ خورشیدی جزء آثار ملی کشور ایران به ثبت رسیده است.

سرای حاج رضا

یکی دیگر از بخش‌های بازار تاریخی قزوین، سرای حاج رضا است که قدمت آن به دوران قاجاریه می‌رسد و در ضلع جنوبی مجموعه بازار قزوین قرار دارد. این اثر نیز جزء آثار به ثبت رسیدۀ ملی ایران است.

سرای رضوی

سرای رضوی که پیش از انقلاب به آن کاروانسرای شاه یا سرای شاه گفته می‌شد، در جنوب مجموعه بازار تاریخی قزوین قرار دارد و قدمت آن به دوران صفویه می‌رسد. ساخت بنای کاروانسرای شاه را به دوران شاه طهماسب صفوی نسبت می‌دهند. معماری این سرا به صورت دوایوانی است و تعداد زیادی حجره گرداگرد یک حیاط مستطیلی شکل در دو طبقه قرار دارد.

این سرا سه ورودی دارد که به بازار وزیر، قیصریه و بازار بزاز‌ها می‌پیوندند. یک جواهرفروش و جهانگرد فرانسوی به نام «ژان شاردن» در سفرنامه خود به نام «سیاحت‌نامه شاردن» به وصف این سرا پرداخته است.

سرای قیصریه

سرای قیصریه یکی از محل‌های معروف برای تجارت و صنعت بوده است که ارتفاع زیاد آن با طاق‌های آجری، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. بازار قیصریه ۴ ورودی دارد که توسط آنها به بخش‌های مختلف بازار اتصال پیدا می‌کند.

سایر قسمت‌های بازار تاریخی قزوین

قسمت‌های دیگری نیز در مجموعۀ بازار تاریخی قزوین وجود دارد که از آن جمله می‌توان به تیمچه‌های سرپوشیده و روباز اشاره کرد؛ اما اندازه آن بسیار کوچکتر است. به طور معمول یک انتهای تیمچه به راسته اصلی بازار و یک انتهای آن به بارانداز یا کاروانسرا متصل می‌شود.

تیمچه‌ها معمولاً سقف دارند و در وسط آنها حوضی قرار گرفته که اطراف آن حجره‌هایی متعلق به تاجران مختلف واقع شده است. این حجره‌ها ممکن است در دو یا سه طبقه بنا شده باشند. در مجموعه بازار تاریخی قزوین نیز تیمچه‌های معروفی مانند تیمچه درویش  مهدی و حاج محمد تقی و راسته قیصریه وجود دارد.

بازارهای مشهور در این مجموعه شامل بزازها، بلورفروش‌ها، پوست‌فروشان، چیتگرها، عطارها، مسگرها، کهنه‌فروش‌ها و ... هستند. عده‌ای معتقدند که میدان نقش جهان اصفهان را بر اساس الگوی میدان بازار تاریخی قزوین ساخته‌اند و در این میدان اجزای گوناگون این بازار شکل گرفته است.

یکی از بخش‌های مهم بازار در زمان صفویه، کاروانسرای بزرگ عباسی بوده که بعدها تخریب شده و جای خود را به مسجد شاه یا مسجدالنبی داده است. شکوفایی این بازار به دلیل وساطت تجارت‌های بین‌المللی بوده و تا آغاز جنگ جهانی اول میتوان آن را یکی از قطب‌های اقتصادی مهم به شمار آورد.

سخن پایانی

مجموعه بازار تاریخی قزوین، یکی از بناهای تاریخی ایران است که در شهر قزوین قرار دارد. این بازار شامل قسمت‌های مختلفی است که در این مطلب به شرح مختصری از آنها پرداختیم. بازار قزوین در طول حیات خود متحمل تغییرات زیادی شده است که از آن جمله می‌توان به جداسازی کامل مسجد جامع قزوین از بافت بازار اشاره کرد که در حال حاضر هیچگونه ارتباطی بین این دو مشاهده نمی‌شود.